Twintig jaar na de Bosnische oorlog kwamen godsdienstige leiders uit de regio voor het eerst samen in Sarajevo. Want “samenleven is de toekomst”, in Europa en elders.

Jan De Volder | De Bosnische hoofdstad Sarajevo ligt er vredig bij in de nog warme septemberzon. Het water van de Miljacka glinstert, terwijl de rivier zich een weg baant vanuit de groene heuvels rond de stad. Honderden duiven, die wachten op hun dagelijks brood, cirkelen op het centrale plein rond een oude vrouw met hoofddoek. Oudere en jongere mannen nippen op de terrassen gezapig aan hun eerste koffie van de dag. Boven de daken wisselen ranke witte minaretten af met robuustere torens van katholieke en orthodoxe kerkjes. Oost en West komen elkaar al eeuwen tegen in de bergen van de Balkan.

Scherpschutters

Sarajevo was van 1992 tot 1995 het toneel van een bloedige strijd waarbij scherpschutters en mortiervuur vanuit de heuvels rond de stad de inwoners terroriseerden. Naamplaatjes op straat herinneren aan de onschuldige slachtoffers. Een museum vlakbij ‘sniper boulevard’ toont de onherroepelijke oorlogsdynamiek, toen Joegoslavië ten prooi viel aan nationalistische passies, wat het multi-etnische en multireligieuze Bosnische lappendeken bloedig verscheurde. 

De Bosnische hoofdstad was van 9 tot 11 september het decor van de interreligieuze topontmoeting die de Gemeenschap van Sant’Egidio jaarlijks organiseert. “Living together is the future”, was het laconieke motto. Het initiatief concretiseert de ‘geest van Assisi’, de vredesontmoeting van religieuze leiders die Johannes Paulus II in oktober 1986 in Assisi samenriep. 

Historisch

Het was de eerste keer sinds de oorlog dat de vier religieuze gemeenschappen van Bosnië – de islamitische, joodse, Servisch-orthodoxe en katholieke gemeenschap – samen hun medewerking verleenden aan een interreligieus initiatief en op het hoogste niveau waren vertegenwoordigd. Dat was historisch, want de Servisch-orthodoxe kerk blijft het moeilijk hebben met het verlies van Kosovo en grote delen van Bosnië, waar de islamitische aanwezigheid nog nadrukkelijker werd. Ze vindt zich door Europa en het hele Westen miskend in haar eeuwenoude missie om Europa te behoeden voor de Turken. 

Maar de aanwezigheid van de Servisch-orthodoxe patriarch Irinej uit Belgrado, die voor het eerst in Sarajevo was en er op uitnodiging van kardinaal Vinco Pulic zelfs een dienst in de katholieke kerk bijwoonde, sprak boekdelen. Ook binnen de meest nationalistische der orthodoxe kerken is er ruimte voor evolutie, langzaam maar zeker.

Gematigde islam

Hoewel de oorlog hier en daar het moslimradicalisme in de hand werkte, heeft ook de islam van de regio overwegend weer aangeknoopt bij zijn eeuwenlange traditie van gematigdheid en tolerantie. “De slachtoffers van de oorlog verdienen onze eerlijke inzet voor dialoog en verzoening”, stelde Mustafà Ceric, de hartelijke leider van de Bosnische moslims.

Op de slotplechtigheid van de driedaagse meeting herinnerde kardinaal Roger Etchegaray zich hoe hij destijds op verzoek van Johannes Paulus II meermaals de gegijzelde stad bezocht. Die was alleen te bereiken dankzij een 800 meter lange tunnel. Ontroerd richtte de 90-jarige kerkleider zich, als in een spiritueel testament, tot de stad: “Sarajevo, ik zeg je: heb moed! Heb moed! Leer opnieuw samen te leven, leer elkaar zonder vooroordelen te bekijken, alsof ieder nieuw is, alsof alles vers is. Sarajevo, jij die terecht trots bent op je verleden van religieuze tolerantie en culturele uitwisseling, word opnieuw volop wat je al bent, ten dienste van alle volkeren en alle religies!”

Europese Unie

Langzaam lijken in de Balkan de wonden zich te sluiten. Om het vreedzame samenleven gestalte te geven, is de hoop gericht op de Europese Unie. Daarom werd de komst van Europees president Herman Van Rompuy bijzonder gesmaakt. Op de openingsconferentie zei hij: “Het behoort tot het idee en de missie van Europa voor altijd de oorlog uit te bannen. Zonder de Europese Unie zal er nooit een duurzame vrede komen in de westelijke Balkan, die zo beproefd is door de geschiedenis. De toekomst is de Europese Unie. Men moet het niet elders zoeken. De geschiedenis heeft ons die vreselijke les geleerd.”

Toch valt het nog af te wachten welke toekomst de EU aan de regio kan en wil bieden. In het straatbeeld van Sarajevo was ook het portret van Turks premier Recep Tayyep Erdogan, die vorige week op officieel bezoek was, manifest aanwezig. De Ottomaanse invloed reikte tot Sarajevo en dat is in deze dagen van herwonnen Turks zelfvertrouwen niet anders. Van de verstandhouding tussen EU en Turkije hangt de toekomst van dit deel van Europa af.

Arabische lente

In Sarajevo ging de blik ook verder: van het samenleven van religies na de Arabische omwentelingen. De zogenaamde Antwerpse trialoog: rabbijn Aharon Malinsky, imam Jamal Maftouhi en vicaris Hendrik Hoet, was er een levend model van interreligieuze vriendschap. Eens te meer bleek hoezeer de ‘Geest van Assisi’, een van de belangrijkste erfenissen van Johannes Paulus II, goed doet aan mensen en volkeren, van welke overtuiging ook. Het is een weg van gebed, hoop, ontmoeting. De enige die vrede kan schenken aan een rijkgeschakeerde mensheid, die ondanks alle verdelingen en pijnlijke herinneringen, moet leren in vrede samen te leven. Volgend jaar houdt de pelgrimstocht in de Geest van Assisi halt in Rome.